18. müsəlman ölkələri hər zaman azərbaycanı misal gətirəcəkdilər. ərəb şeyxi əl ibn çibindən tutmuş irandakı əmmaməlilərə qədər hər kəs xristian ölkələrindən danışanda , onların mədəniyyətinin nə qədər inkişaf etdiyini göstərəndə bizi də örnək verəcəkdilər.

müsəlman ölkələrin sözlüklərində "mədəniyyəti inkişaf edən ölkələr" başlığına azərbaycanın adını yazardı. düzdür, xristianlar mədəniyyəti nə qədər də səlib yürüşləri vasitəsilə öyrənsələr də, an etibarilə indi biz avropa mədəniyyətinə can atırıq. bəlkə də özümüzə pox quyusu qazırıq.

ruslar ta qədimdən erməni götü yumaqdansa , bizə aftafa-ləyən alıb verərdi, illərlə əsarətdə olmazdıq. xalq öz imkanlarında , keçmişin ziyalılarından daha yaxşı faydalanardı. onların
rus hökümətindən çəkinərək üstüörtülü şəkildə yazdığı məqalələrini, hekayələrini daha samballı, xalqı maarifə, işıqlı gələcəyə aparan əsərlər əvəz edərdi.

papa urbana inanıb səlib yürüşlərinə də qoşula bilərdik. papa cənnət qəbzlərinin satışını ağdamlılara tapşırardı. əks halda necə loxlana biləcəyini yaxşı bilirdi çünkü -*

türklərin türklərlə vuruşmamaq şanslılıqdır , vuruşmağı isə bədbəxtlikdir, türkləri heç kəs yenə bilməz tipli sözlərini, uydurulma əfsanələrini ciddiyə alardıq bir müddət. osmanlını zəiflətmək üçün ağqoyunlu olan bizlərə "paddeşqa" verən xristianlar bizi sonradan darda qoymazdı. venesiya " can brat " deyib köməy edərdi.

səfəvi şahı şah ismayıl iran şahı kimi tanınmazdı. bu onlar üçün təhqir olardı. şah ismayıl da iranlılara qoz qoymazdı zatən. verərdi xristianlarla əl - ələ , necəki vermişdi, yakıp - yıkardı hər yanı.

bugün biz də isus xristusa lətifələr qoşub müqəddəs məryəm anaya lağ etməzdik. gedənin arxasınca su atıb "allah qorusun səni" deyən inanclı bir ana (nə qədər batin olsa belə) , həyat yoldaşı yerinə , "müqəddəs məryəm anan hifz eləsin səni" deyən 6/24 göt verib cümə günü kilsəyə gedən biri də ola bilərdi. düzdür, müsəlman ölkələrində də vəziyət heç də ürəyaçan olmasa da , bəziləri mentalitet deyilən varlığı üstünə təpinərək bir az dözür. bu da təkcə bir qismə aiddir və səhv başa düşülməsini istəmərəm, paşalar.

ata, oğul və müqəddəs ruh naminə! amen!